Các nhà khoa học dự đoán một loạt các kịch bản đáng sợ nếu biến đổi khí hậu không được kiểm soát, nhưng nếu chúng ta chỉ xem xét các tác động trực tiếp, thì có một số tin tốt đó là nó không có khả năng gây ra sự tuyệt chủng của loài người.
“Không có bằng chứng về các kịch bản biến đổi khí hậu có thể khiến loài người tuyệt chủng”, Michael Mann, giáo sư hàng đầu về khoa học khí quyển từ Đại học bang Pennsylvania (Mỹ) cho biết.
Tuy nhiên, có thể biến đổi khí hậu sẽ vẫn đe dọa cuộc sống của hàng trăm triệu người, chẳng hạn như dẫn đến khan hiếm thực phẩm và nước, có khả năng gây ra sự sụp đổ xã hội và tạo tiền đề cho xung đột toàn cầu.
Quá nóng để xử lý?
Con người đang làm gia tăng lượng khí nhà kính, chẳng hạn như carbon dioxide (CO2) và metan, trong khí quyển thông qua việc đốt nhiên liệu hóa thạch và các hoạt động khác.
Các khí này “bẫy” và giữ nhiệt từ Mặt trời, khiến nhiệt độ toàn cầu tăng lên và khí hậu thay đổi nhanh hơn nhiều so với bình thường, đẩy nhân loại vào nguy hiểm.
Theo nhà nghiên cứu Luke Kemp, Trung tâm Nghiên cứu Rủi ro Hiện sinh tại Đại học Cambridge (Anh), hiệu ứng nhà kính có lẽ là cách duy nhất để tác động của biến đổi khí hậu có thể trực tiếp gây ra sự tuyệt chủng của loài người.
Hiệu ứng này xảy ra khi một hành tinh bị cuốn vào một vòng lặp phản hồi không thể ngăn cản của sự ấm lên và hấp thụ nhiều nhiệt hơn lượng nhiệt mà nó mất đi, cho đến khi các đại dương của hành tinh bốc hơi và nó không thể duy trì sự sống được nữa.
Brian Kahn, một nhà khoa học nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Lực đẩy Phản lực của NASA, từng cho biết, hiệu ứng nhà kính không phải là một kịch bản biến đổi khí hậu hợp lý trên Trái đất. Để hiệu ứng xảy ra, một hành tinh cần mức CO2 vài nghìn phần triệu (Trái đất có hơn 400 phần triệu) hoặc một lượng khí metan giải phóng khổng lồ, nhưng không có bằng chứng cho điều đó tại thời điểm này.
Theo giáo sư Mann, nhiệt độ toàn cầu tăng 5,4 độ F (3 độ C) trở lên có thể dẫn đến sự sụp đổ của cơ sở hạ tầng xã hội của chúng ta và tình trạng bất ổn và xung đột lớn. Do đó, có thể dẫn đến một tương lai giống như một số bộ phim thảm họa của Hollywood .
Một cách mà biến đổi khí hậu có thể gây ra sự sụp đổ xã hội là tạo ra tình trạng mất an ninh lương thực. Việc làm ấm hành tinh có một loạt các tác động tiêu cực đến sản xuất lương thực, bao gồm tăng lượng nước thiếu hụt và do đó làm giảm thu hoạch lương thực.
Sự tuyệt chủng và sụp đổ trong quá khứ
Nhà nghiên cứu Kemp đã nghiên cứu về sự sụp đổ của nền văn minh trước đây và nguy cơ biến đổi khí hậu. Ông cho biết, các vụ tuyệt chủng và thảm họa hầu như luôn liên quan đến nhiều yếu tố, nhưng nếu con người tuyệt chủng, biến đổi khí hậu có thể sẽ là thủ phạm chính.
Theo ông, tất cả các sự kiện tuyệt chủng hàng loạt lớn trong lịch sử Trái đất đều liên quan đến sự thay đổi khí hậu nào đó. Những sự kiện này bao gồm sự nguội lạnh trong cuộc tuyệt chủng Ordovic-Silurian khoảng 440 triệu năm trước đã xóa sổ 85% các loài sinh vật. Sự ấm lên trong cuộc tuyệt chủng kỷ Trias – kỷ Jura khoảng 200 triệu năm trước đã giết chết 80% số loài. Và gần đây hơn, biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến số phận của những loài sơ khai của loài người.
Các nhà khoa học không biết tại sao người Neanderthal lại tuyệt chủng khoảng 40.000 năm trước, nhưng những biến động về khí hậu dường như đã khiến dân số của họ bị chia cắt thành các nhóm nhỏ hơn, bị chia cắt và sự thay đổi nghiêm trọng về nhiệt độ đã ảnh hưởng đến các loài động thực vật mà họ dựa vào để làm thực phẩm.
Biến đổi khí hậu cũng đóng một vai trò trong sự sụp đổ của các nền văn minh nhân loại trong quá khứ. Ví dụ, một đợt hạn hán kéo dài 300 năm đã góp phần vào sự sụp đổ của Hy Lạp cổ đại khoảng 3.200 năm trước. Nhưng người Neanderthal biến mất và các nền văn minh sụp đổ không bằng sự tuyệt chủng của loài người. Trên thực tế, con người đã sống sót qua những biến động khí hậu trong quá khứ và hiện đang sinh sống trên khắp thế giới bất chấp sự trỗi dậy và sụp đổ của nhiều nền văn minh.
Homo sapiens đã chứng tỏ mình có khả năng thích nghi cao và có thể chống chọi với nhiều vùng khí hậu khác nhau, dù là nóng, lạnh, khô hay ẩm ướt.
Theo Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian, chúng ta có thể sử dụng các nguồn tài nguyên từ nhiều loài động thực vật khác nhau và chia sẻ những nguồn tài nguyên đó cùng với thông tin để giúp chúng ta tồn tại trong một thế giới đang thay đổi.
Ngày nay, con người đang sống trong một nền văn minh toàn cầu, kết nối với nhau, nhưng có lý do để tin rằng loài của chúng ta có thể sống sót sau sự sụp đổ của nó.
Một nghiên cứu mới được công bố đã xác định các quốc gia có nhiều khả năng sống sót sau sự sụp đổ xã hội toàn cầu và duy trì lối sống phức tạp của họ. Năm quốc đảo, bao gồm cả New Zealand và Ireland, đã được chọn vì chúng là nơi có thể sinh sống được thông qua nông nghiệp, nhiệt độ tương đối mát mẻ, ít biến đổi thời tiết và các yếu tố khác giúp chúng chống chịu tốt hơn với biến đổi khí hậu.
New Zealand được kỳ vọng sẽ có được những điều tốt nhất với các điều kiện thuận lợi khác, bao gồm dân số thấp, nhiều đất nông nghiệp chất lượng tốt và năng lượng nội địa đáng tin cậy. Vì vậy, ngay cả khi biến đổi khí hậu gây ra sự sụp đổ nền văn minh toàn cầu, con người vẫn có thể tiếp tục tồn tại, ít nhất là ở một số khu vực.
Xung đột
Kịch bản cuối cùng cần xem xét là xung đột do khí hậu. Kemp giải thích rằng trong tương lai, tình trạng khan hiếm tài nguyên giảm đi vì biến đổi khí hậu có khả năng tạo điều kiện cho các cuộc chiến tranh đe dọa loài người.
“Có những lý do để lo ngại rằng khi nguồn nước cạn kiệt và khan hiếm trở nên tồi tệ hơn, và các điều kiện sống chung ngày nay trở nên tồi tệ hơn rất nhiều thì các mối đe dọa về chiến tranh hạt nhân tiềm tàng trở nên cao hơn nhiều”, nhà nghiên cứu Kemp nói.
Nói cách khác, tác động của biến đổi khí hậu có thể không trực tiếp khiến loài người tuyệt chủng, nhưng nó có thể dẫn đến những sự kiện gây nguy hiểm nghiêm trọng cho hàng trăm triệu, nếu không muốn nói là hàng tỷ người.
Một nghiên cứu năm 2019 được công bố trên tạp chí Science Advances cho thấy, một cuộc xung đột hạt nhân chỉ giữa Ấn Độ và Pakistan, với một phần nhỏ vũ khí hạt nhân trên thế giới, có thể giết chết 50 triệu đến 125 triệu người chỉ riêng ở hai quốc gia đó.
Chiến tranh hạt nhân cũng sẽ làm thay đổi khí hậu, chẳng hạn như thông qua việc giảm nhiệt độ khi các thành phố đang bốc cháy làm đầy khói trong bầu khí quyển, đe dọa sản xuất lương thực trên toàn thế giới và có khả năng gây ra nạn đói hàng loạt.
Điều gì xảy ra tiếp theo?
Mặc dù việc tránh tuyệt chủng hoàn toàn nghe có vẻ không giống như một giải pháp thay đổi khí hậu, nhưng vẫn có lý do để hy vọng. Các chuyên gia cho rằng không quá muộn để tránh các tình huống xấu nhất với việc cắt giảm đáng kể lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính.
“Nếu chúng ta không giảm đáng kể lượng khí thải carbon trong thập kỷ tới, chúng ta có thể sẽ làm trầm trọng thêm các hiện tượng thời tiết cực đoan vốn đã nguy hiểm, ngập lụt các bờ biển trên khắp thế giới do băng tan và mực nước biển dâng cao, gây thêm áp lực lên các nguồn tài nguyên hạn chế. Dân số toàn cầu ngày càng gia tăng cạnh tranh về thức ăn, nước uống và không gian hơn do tác động của biến đổi khí hậu. Nếu chúng ta mạnh dạn hành động ngay bây giờ, chúng ta có thể tránh được những tác động tồi tệ nhất cho nhân loại trong tương lai”, các nhà khoa học nhấn mạnh.
